Ο φόβος είναι μια συναισθηματική απάντηση σε έναν πραγματικό ή φανταστικό κίνδυνο ή απειλή, σύμφωνα με την ψυχοθεραπεύτρια, Μαρίνα Μόσχα. Το συναίσθημα του φόβου ενεργοποιείται όταν το μυαλό μας αντιλαμβάνεται ένα ερέθισμα ως απειλητικό. Ο φόβος βιώνεται δυσάρεστα, ωστόσο είναι ένας μηχανισμός άμυνας, προστασίας και επιβίωσης που μπορεί να θεωρηθεί ιδιαίτερα χρήσιμος απέναντι σε ενδεχόμενο κίνδυνο. Ο λόγος δεν είναι άλλος πέρα από τη συνειδητοποίηση καταστάσεων που αντιλαμβανόμαστε ως απειλή για τη δική μας σωματική και ψυχική υγεία και για την προστασία όσων αγαπάμε και νοιαζόμαστε. Ο φόβος είναι ο μεγαλύτερος αντίπαλος της πίστης και της εμπιστοσύνης. Ενώ μοιάζει πολύ με το άγχος, ξεχωρίζει γιατί συνδέεται με κάποιον ή κάτι εξωτερικό, ενώ το άγχος είναι κάτι που δημιουργείται από μέσα μας. Άρα, φοβάμαι κάτι έξω από εμένα και αγχώνομαι με κάτι που έρχεται μέσα από εμένα.
Διαφορά φόβου και άγχους!
Ο φόβος συνδέεται στενά με το άγχος, το οποίο προκύπτει από απειλές που θεωρούνται ανεξέλεγκτες ή αναπόφευκτες. Η διαφορά είναι ότι ο φόβος είναι μια άμεση απειλή στο παρόν, π.χ. φοβάμαι να αντιδράσω όταν το αφεντικό μου φωνάζει αυτή τη στιγμή. Ενώ το άγχος είναι μια αναμενόμενη απειλή, π.χ. το αφεντικό μου μπορεί στο μέλλον να με διώξει από τη δουλειά.
Αν και διαφέρουν, μοιράζονται κοινά σωματικά συμπτώματα και χρησιμοποιούν τους ίδιους αμυντικούς μηχανισμούς. Ο φόβος καταστέλλεται όταν περάσει ο άμεσος κίνδυνος. Το άγχος περιμένει τον μελλοντικό εχθρό δημιουργώντας μια παρατεταμένη συναισθηματική κατάσταση που καταλήγει να γίνει εμπόδιο αντί για προστασία. Είναι πολύ σημαντικό να καταλάβουμε πως όταν οι αρνητικές σκέψεις δεν είναι «πραγματικές» (ψευδείς συναγερμοί), το συναίσθημα και η σωματική μας αντίδραση είναι πάντα αληθινά.
Τι μπορεί να μας φοβίσει;
Οι πιο συνηθισμένοι φόβοι που αντιμετωπίζουμε στη ζωή είναι:
- Ο φόβος του θανάτου
- Φόβος απόρριψης και κριτικής, βρισκόμαστε σε συνεχή αγώνα σε μια απελπιστική επιδίωξη της τελειότητας,
- Ο φόβος του χωρισμού, της εγκατάλειψης, φοβόμαστε να πούμε όχι για να μην δυσαρεστήσουμε τη σχέση μας ή φοβόμαστε ότι θα μας αφήσει αν δεν πούμε ναι,
- Φόβος αποτυχίας/αλλαγής, συμβιβαζόμαστε και μένουμε στην ασφάλειά μας και επειδή φοβόμαστε να ρισκάρουμε και να επιδιώξουμε κάτι που πραγματικά θέλουμε, προσπαθούμε να καθησυχάσουμε τον εαυτό μας ότι όλα είναι καλά,
- Φόβος ευθύνης, ενώ νιώθουμε τη λαχτάρα για κάτι σημαντικό για εμάς, δυσκολευόμαστε να αναλάβουμε την ευθύνη γιατί ο φόβος μας ακινητοποιεί.
Τι μπορεί να μετατρέψει τον φόβο σε φοβία;
Η διαφορά μεταξύ φόβου και φοβίας είναι ότι υπερεκτιμούμε τον κίνδυνο, αδυνατούμε να βρούμε τη λογική βάση της σκέψης που μας φοβίζει και υιοθετούμε στρατηγικές για να αποφύγουμε την κατάσταση ή το αντικείμενο. Πιο απλά, φοβία είναι ο παράλογος φόβος, αυτός που ενώ μπορεί η λογική μας να μας εξηγεί ότι δεν έχει νόημα να φοβάμαι για παράδειγμα τις κατσαρίδες, δεν πρόκειται να μου κάνουν κακό, πέρα από το οτι μπορεί να μην είναι τόσο χαριτωμένες, εγώ εξακολουθώ και τις φοβάμαι. Ο φόβος λοιπόν γίνεται φοβία όταν διακρίνουμε τα ακόλουθα συμπτώματα:
- Ο φόβος είναι υπερβολικός, παράλογος και επίμονος (διαρκεί πάνω από 6 μήνες).
- Όταν συνειδητοποιήσουμε ότι ο φόβος μας είναι αδικαιολόγητος.
- Όταν η έκθεση σε ερεθίσματα μπορεί να προκαλέσει κρίση πανικού.
- Όταν βιώνουμε έντονη σωματική δυσφορία.
- Όταν η καθημερινότητα γίνεται δύσκολη με αποτέλεσμα να επηρεαζόμαστε σε προσωπικό, κοινωνικό και επαγγελματικό επίπεδο.
- Όταν υπάρχουν συνεχείς σκέψεις γύρω από το αντικείμενο του φόβου μας.
Όταν ο φόβος γίνεται πρόβλημα
Ο φόβος γίνεται πρόβλημα όταν επιμένει όταν δεν υπάρχει πραγματικός κίνδυνος. Σε ορισμένες περιπτώσεις αναλαμβάνει, διευρύνει και μπλοκάρει την ικανότητά μας να κάνουμε επιλογές. Μπορεί να μας οδηγήσει σε πανικό ή σε μια απαισιόδοξη και αυστηρά επιφυλακτική στάση ζωής.
Πώς αντιμετωπίζεται;
Είναι πολύ σημαντικό να θυμόμαστε ότι οι σκέψεις που έχουμε για τον φόβο είναι πολύ μεγαλύτερες από τον ίδιο τον φόβο. Ο φόβος έχει τη δυνατότητα να λάβει πολλές μορφές υποτιθέμενης προστασίας, μπορεί να μας παραπλανήσει και καταλήγουμε να τον προστατεύουμε ενώ καταλαμβάνει περισσότερο χώρο στη ζωή μας.
Αναγνωρίζοντας τον φόβο, κάνουμε το πρώτο και πιο σημαντικό βήμα για τη διαχείρισή του. Ο θεραπευόμενος μαθαίνει/κατανοεί μέσα από την ψυχοθεραπεία από όπου προήλθε η φοβία. Καταλαβαίνει πώς διατηρείται και επιβιώνει μέσα του και πώς μπορεί να απαλλαγεί από αυτήν.
Η ψυχοθεραπεία μας βοηθά να αποτρέψουμε την παράλογη σκέψη, «επιβάλλοντας» τη λογική μας σκέψη που θα επιτρέψει να ελέγξουμε ή να σταματήσουμε την ένταση του φόβου. Κάθε φορά που ερχόμαστε αντιμέτωποι με τον φόβο μας, αυτός συρρικνώνεται και σταματά να φαίνεται τόσο μεγάλος στα μάτια μας. Αυτή η προσέγγιση δείχνει ότι έχει το υψηλότερο ποσοστό επιτυχίας δίνοντας το δικαίωμα να βιώσει μια πιο απελευθερωμένη ζωή.
