Δεν υπάρχει άνθρωπος που δεν νιώθει άγχος στη σημερινή εποχή, σύμφωνα με την ψυχοθεραπεύτρια, Μαρίνα Μόσχα. Μία εποχή που απαιτεί να κινούμαστε σε «γρήγορο» ρυθμό, να αντιμετωπίσουμε το άγχος της επιβίωσης, να αντιμετωπίσουμε το επαγγελματικό άγχος αλλά και να βρούμε χρόνο και για την προσωπική μας ζωή. Γιατί λοιπόν να έχουμε άγχος; Για κάποιους από τους παραπάνω λόγους που μπορεί να μας προκαλέσουν έντονο στρες φυσικά.
Δεν σημαίνει βέβαια, ότι το άγχος είναι πάντα κάτι κακό. Άλλωστε σε αυτό οφείλουμε την ύπαρξή μας πάνω στο πλανήτη και την επιβίωσή μας ως είδος, μέσα από τον μηχανισμό «πάλης ή φυγής». Σε ορισμένες περιπτώσεις, το άγχος μπορεί να λειτουργήσει εποικοδομητικά και να μας βοηθήσει να πάρουμε καλύτερες αποφάσεις για τη ζωή μας ή να μας κινητοποιήσει/ενεργοποιήσει για να είμαστε συνεπείς στις καθημερινές μας υποχρεώσεις. Ωστόσο, όταν το άγχος γίνεται συχνό και έντονο καταλήγει να είναι επώδυνο και καταστροφικό για την καθημερινότητά μας.
Η λέξη άγχος προέρχεται από το ρήμα «άγχω» που στα αρχαία ελληνικά σημαίνει σφίγγω ή στραγγαλίζω. Το άγχος είναι ένα συναίσθημα που χαρακτηρίζεται από ένταση, ανησυχητικές σκέψεις και σωματικές αλλαγές όπως η αύξηση της αρτηριακής πίεσης. Το άγχος μπορεί να περιλαμβάνει συναισθήματα φόβου, νευρικότητας και ανησυχίας. Συνήθως εκφράζει φόβο ή/και απειλή, εμφανίζεται δηλαδή μπροστά σε μια κατάσταση όπου δεν γνωρίζουμε το αποτέλεσμα και νιώθουμε ότι απειλούμαστε.
Τι μπορεί να μας αγχώσει;
Το έντονο άγχος μπορεί να ξεκινήσει από μια σκέψη για το μέλλον που δεν μπορούμε να ελέγξουμε (αβεβαιότητα), έναν φόβο να αποτύχουμε, ότι αν κάνουμε κάτι λάθος θα κριθούμε αυστηρά, ότι πρέπει να έχουμε πάντα δίκιο, μια ανησυχία για το άμεσο κοινωνικό μας περιβάλλον, τι θα συμβεί αν συμβεί κάτι σε κάποιο κοντινό μας πρόσωπο.
Αυτά τα παραδείγματα υποδηλώνουν δύσκολες καταστάσεις που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε, ωστόσο μπορεί επίσης να νιώθουμε έντονο άγχος για ευκολότερες καταστάσεις, όπως το να πούμε ότι δεν είμαστε διαθέσιμοι σήμερα σε κάποιον που για εμάς είναι σημαντικός.
Τι συμβαίνει στο σώμα μας όταν είμαστε στρεσαρισμένοι;
Η πρώτη αντίδραση που έχουμε όταν νιώθουμε άγχος είναι σωματική, πριν καν συνειδητοποιήσουμε ότι κάτι μας ενοχλεί και πριν αποφασίσουμε ποια θα είναι η αντίδρασή μας. Όταν βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια απειλή (πραγματική ή φανταστική) ο μηχανισμός πάλης ή αποφυγής ενεργοποιείται αυτόματα. Συχνά ανιχνεύεται στο σώμα μας ως σφίξιμο στο στήθος και δυσκολία στην αναπνοή. Το σώμα μας είναι μια πυξίδα, αν ακούσουμε τις απαντήσεις του μπορούμε να καταλάβουμε καλύτερα από πού προέρχεται αυτή η αίσθηση, το έντονο άγχος. Ωστόσο, είναι ευκολότερο να διακρίνουμε τα σημάδια/συμπτώματα του στρες στους άλλους και λιγότερο στον εαυτό μας.
Ποια είναι τα συμπτώματα άγχους;
Αν και τα συμπτώματα μπορεί να είναι διαφορετικά για το κάθε άτομο και να ποικίλλει σε βαθμό και ένταση, κάποια από τα πιο συνηθισμένα συμπτώματα είναι:
- Διαταραγμένος ύπνος και δυσκολία συγκέντρωσης.
- Συχνά δημιουργεί ευερεθιστότητα και νευρικότητα Σε περιόδους έντονης πίεσης, μπορεί να δημιουργήσει μυϊκή ένταση και υπερένταση.
- Μερικές φορές ευθύνεται για την αδυναμία ελέγχου του άγχους και ασυνήθιστης διέγερσης.
Πότε γίνεται πρόβλημα;
Μπορεί να γίνει προβληματικό το άγχος όταν τα συμπτώματα είναι έντονα, εμφανίζονται πολλά μαζί, διαρκούν περισσότερο από το αγχογόνο ερέθισμα – την απειλή σε κίνδυνο, υπάρχει ακόμα και αν πρόκειται για καταστάσεις που αντικειμενικά δεν ενέχουν κίνδυνο ή απειλή, εμφανίζεται χωρίς ιδιαίτερο λόγο και για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Τα άτομα που βιώνουν έντονο άγχος πολύ συχνά μπορεί να εμφανίσουν πόνο στο στομάχι, έντονους πονοκεφάλους, πόνους στον αυχένα, είναι συνεχώς κουρασμένα και μπορεί να υποφέρουν από μια αγχώδη διαταραχή, όπως:
- Γενικευμένη αγχώδης διαταραχή (GAD)
- Φοβίες: Συγκεκριμένες φοβίες, αγοραφοβία, κοινωνική φοβία.
- Διαταραχή πανικού
- Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή (ΙΨΔ)
Αντιμετωπίζεται μία αγχώδης διαταραχή;
Ναι, αντιμετωπίζεται, φτάνει το άτομο να αναζητήσει βοήθεια από ειδικό, όπου σε έντονες καταστάσεις μπορεί να χρειαστεί φαρμακευτική αγωγή σε συνδυασμό με ψυχοθεραπεία και σε πιο ήπιες ψυχοθεραπεία. Μαζί με τον θεραπευτή θα καταφέρει το άτομο μέσω της ψυχοεκπαίδευσης να κατανοήσει ακριβώς τη λειτουργία του μηχανισμού του άγχους. Στη συνέχεια, συνεργατικά-και οι δύο μαζί θα εντοπίσουν και θα αναγνωρίσουν τι προκαλεί την συγκεκριμένη κατάσταση-την πηγή του άγχους, αξιολογώντας τις σκέψεις και τις συνθήκες ζωής που πυροδοτούν το μηχανισμό. Ο απώτερος στόχος αυτού είναι να καταλάβει ο θεραπευόμενος από πού προέρχεται το άγχος και ποια είναι η λειτουργία του.
Ο θεραπευτής προτείνει βασικά γνωστικά εργαλεία και τεχνικές χαλάρωσης για να μειώσει την ένταση του θεραπευόμενου και να προσφέρει μια διαφορετική οπτική έτσι ώστε να μάθει να διαχειρίζεται το άγχος του, αλλάζοντας τον παλιό τρόπο σκέψης με έναν εναλλακτικό που δεν περιλαμβάνει την ίδια ένταση. Αποτέλεσμα, η ίδια κατάσταση να μην φαίνεται τόσο απειλητική όσο νόμιζε αρχικά αλλά μαθαίνει να αντεπεξέρχεται καλύτερα. Αυτό τον βοηθά να δρομολογήσει καλύτερα τις όποιες αλλαγές στη ζωή του, να είναι πιο ευέλικτος σε αυτές και να δημιουργήσει μια καλύτερη και πιο ξέγνοιαστη εκδοχή του εαυτού του.
Μπορεί η ψυχοθεραπεία να αλλάξει την αρχιτεκτονική του εγκεφάλου;
Σύμφωνα με τις έρευνες των τελευταίων ετών, η απάντηση είναι ναι. Αρκετές είναι οι αλλαγές στη νευρική αρχιτεκτονική του εγκεφάλου που συμβαίνουν κατά τη διαδικασία της ψυχοθεραπείας και με μακροχρόνια αποτελέσματα μάλιστα. Όλες οι ψυχοθεραπευτικές τεχνικές και διαδικασίες πυροδοτούν/ενεργοποιούν μια σειρά λειτουργικών αλλαγών, όπου οι συνθήκες που δημιουργούνται από την ψυχοθεραπεία υποστηρίζουν τη νευρική ολοκλήρωση, την αναγέννηση και τη νέα μάθηση. Οι θεμελιώδεις αρχές και συνθήκες που δημιουργούνται κατά τη διαδικασία της ψυχοθεραπείας προκαλούν τον εγκέφαλο να αλλάξει τη δομή και τις λειτουργίες του. Τα συστατικά της ψυχοθεραπείας που διέπουν τέτοιες αλλαγές είναι θεραπευτικά όχι μόνο κατά τη διάρκεια της ψυχοθεραπείας αλλά και για μακροπρόθεσμο στη συνέχεια οδηγώντας σε διαρκή επίδραση.
