Αρχαίες ακροπόλεις και βυζαντινές καστροπολιτείες συνυπάρχουν με φράγκικα, ενετικά, καταλανικά και οθωμανικά οχυρά, σπαρμένα σε ολόκληρη την ηπειρωτική και νησιωτική Ελλάδα. Πέντε λιγότερα γνωστά, αλλά σημαντικής σημασίας κάστρα για τις περιοχές όπου βρίσκονται, μας διηγούνται την ένδοξη ιστορία τους.
Κάστρο Χλεμούτσι, Ηλεία
Βρίσκεται στην Κυλλήνη Ηλείας, την κορυφή του λόφου Χελωνάτα πάνω από το χωριό Κάστρο. Ιδρύθηκε το 1220-1223 από τον ηγεμόνα Γοδεφρείδο Α΄ Βιλλεαρδουίνο και υπήρξε τo σημαντικότερο οχυρό του πριγκιπάτου της Αχαΐας, καθώς προστάτευε στην πρωτεύουσα Ανδραβίδα και το λιμάνι της Γλαρέντζας. Το μεγάλων διαστάσεων οικοδόμημα είναι από τα πιο καλοδιατηρημένα της χώρας και αποτελεί εξαιρετικό δείγμα φρουριακής αρχιτεκτονικής.
Στην πορεία της ιστορίας, το κάστρο έγινε αντικείμενο διεκδικήσεων από Καταλανούς, Φράγκους, Τούρκους και Ενετούς. Μεταξύ 1427 και 1460 είχε περιέλθει στον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, ο οποίος το χρησιμοποίησε ως στρατιωτικό και διοικητικό κέντρο.
Η κεντρική είσοδος βρίσκεται στη βορειοδυτική πλευρά, ενώ αργότερα διαμορφώθηκαν δύο ακόμα διαδοχικές πύλες πριν από τη φράγκικη. Στον περίβολο μια σειρά από θολωτές αίθουσες περικλείουν την κεντρική αυλή. Στον εσωτερικό περίβολο βρισκόταν η κατοικία του καστελάνου (διοικητής φρουράς), χώροι υποδοχής, μαγειρεία και το κατάλυμα των ανδρών της φρουράς.
Το όνομα Χλεμούτσι επικράτησε από παραφθορά του πρωτότυπου Clermont, που του είχαν δώσει οι ιδρυτές του. Αργότερα, οι Ενετοί με τη σειρά τους το είχαν ονομάσει Castel Tornese.
Αγγελόκαστρο, Κέρκυρα
Στις μέρες μας το Παλαιό Φρούριο, το Νέο Φρούριο και ολόκληρη η Παλαιά Πόλη της Κέρκυρας αποτελούν μνημεία Παγκόσμιας Πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO. Το Παλαιό Φρούριο χρονολογείται τον 6ο αιώνα μ.Χ., ενώ οι μετέπειτα οχυρωματικές προσθήκες, όπως η θαλάσσια τάφρος και η ζώνη της σημερινής Σπιανάδας, ήταν αμυντικά έργα που έγιναν την περίοδο των Ενετών (1386-1797).
Ωστόσο, στην Κέρκυρα υπάρχει ακόμα ένα πολύ σημαντικό βυζαντινό κάστρο. Το Αγγελόκαστρο. Βρίσκεται στη βορειοδυτική ακτή, κοντά στην Παλαιοκαστρίτσα, χτισμένο στην κορυφή απόκρημνου λόφου, σε υψόμετρο 200 μ. – από το σημείο έχετε θέα σε ολόκληρο το νησί. Το Αγγελόκαστρο υπήρξε κέντρο εμπορίου και ανάπτυξης, διαδραματίζοντας σημαντικό ρόλο στην πορεία του νησιού μέσα στους αιώνες. Από την ανασκαφική έρευνα, άλλωστε, βεβαιώνεται ότι η συγκεκριμένη θέση κατοικούνταν από την πρώιμη Βυζαντινή περίοδο (5ο-7ο μ.Χ. αιώνα).
Για την προέλευση του ονόματος αναφέρεται ότι το 1214 ο Μιχαήλ Α΄ ο Κομνηνός, δεσπότης της Ηπείρου -γνωστός και σαν Μιχαήλ Άγγελος- κατέλαβε την Κέρκυρα και μετά από το θάνατό του, ο γιος του ο Μιχαήλ Β’ ο Κομνηνός, έχτισε το κάστρο και του έδωσε το όνομα «Αγγελόκαστρο». Στην περίοδο των Ανδηγαυών, το ονομαζόταν Castrum Sancti Angeli και κατά την Ενετοκρατία φρούριο Santangelo ή Σαντάγγελο.
Σήμερα σώζονται η τοξωτή πύλη, ερείπια αποθηκών καθώς και δύο εκκλησίες: των Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ στην κορυφή και της Αγίας Κυριακής μέσα σε σπηλιά.
Κάστρο Σερβίων ή Ωριάς, Κοζάνη
Βρίσκεται στους δυτικούς πρόποδες των Πιερίων σε σημαντική θέση που επέβλεπε το πέρασμα από τη Μακεδονία στη Θεσσαλία και τη Νότια Ελλάδα μέσω των στενών του Σαρανταπόρου. Είχε ακανόνιστο σχήμα και διέθετε τρεις ζώνες οχύρωσης που περιλάμβαναν Ακρόπολη (άρχοντες), Άνω Πόλη (μεσαία τάξη) και Κάτω Πόλη (αγρότες), διαχωρίζοντας τις κοινωνικές τάξεις που διέμεναν στον οικισμού του. Ο συνδυασμός φυσικής θέσης και τεχνητής οχύρωσης κατέστησαν το κάστρο απροσπέλαστο.
Χτίστηκε μεταξύ 560 και 650 μ.Χ., δηλαδή στα χρόνια του Ιουστινιανού ή του Ηρακλείου. Τμήμα του τείχους που σώζεται χρονολογείται στη Μεσοβυζαντινή εποχή (11ος-12ος αιώνας), ενώ έχουν αναγνωριστεί φάσεις και των πρώιμων Βυζαντινών χρόνων (6ος-7ος αιώνας).
Από τα τέλη του 9ου αιώνα λειτουργούσε εκεί η επισκοπή Σερβίων που ανήκε στη μητρόπολη Θεσσαλονίκης. Στα λείψανα ναών που διασώζονται ως σήμερα συγκαταλέγεται ο ναός των Αγίων Θεοδώρων Σερβίων που αποτελούσε το καθολικό της μονής και χρονολογείται στο δεύτερο μισό του 11ου αιώνα.
Η ονομασία του κάστρου προέρχεται από το λατινικό ρήμα «servo» = φυλάττω – παρατηρώ. Την πρώτη ονομασία της περιοχής «Φυλακαί» μετέφεραν οι Ρωμαίοι κατακτητές στη γλώσσα τους ονομάζοντας το κάστρο «Σέρβια» = φυλακτήρια – παρατηρητήρια.
Κάστρο Ρεντίνα, Θεσσαλονίκη
Χτισμένο στην κορυφή λόφου επέβλεπε την εμπορική και στρατιωτική κίνηση στα περάσματα του Ρήχιου ποταμού, πιο συγκεκριμένα την κυκλοφορία μεταξύ Θεσσαλονίκης και Κωνσταντινούπολης. Τα στενά της Ρεντίνας είναι γνωστά και ως «Μακεδονικά Τέμπη». Ακόμα και σήμερα, παρότι βρίσκεται κοντά σε κεντρική οδική αρτηρία και καταλαμβάνει μεγάλη εκτάση, ο ταξιδιώτης θα πρέπει να το αναζητήσει διότι δεν γίνεται εύκολα αντιληπτό από μακριά.
Τα ανασκαφικά ευρήματα μαρτυρούν ανθρώπινη παρουσία από τη Νεολιθική περίοδο, ενώ ίχνη κτισμάτων χρονολογούνται στην Ελληνιστική περίοδο. Σύμφωνα με την αρχαιολογική έρευνα, η ίδρυση του κάστρου τοποθετείται στον 4ο αιώνα, ενώ κατά την Ιουστινιάνεια περίοδο, το τείχος ενισχύθηκε περισσότερο. Στις αρχές του 10ου αιώνα ιδρύθηκε οικισμός, έδρα της επισκοπής Λητής και Ρεντίνης. Η κατοίκηση επεκτάθηκε ως τα τέλη του αιώνα, οπότε δημιουργήθηκε νέος οχυρωματικός περίβολος με πύργο στο ανατολικό μέρος. Κατά τον 13ο και 14ο αιώνα, ειδήσεις για τους κατοίκους της Ρεντίνας εμφανίζονται σε δικαιοπρακτικά έγγραφα των μονών του Αγίου Όρους, σχετικά με κτήματα, μύλους και σπίτια στην ευρύτερη περιοχή.
Γυναικόκαστρο, Κιλκίς
Το κάστρο καταλαμβάνει την κορυφή ενός λόφου, ο οποίος κατοικούνταν από τα Προχριστιανικά χρόνια. Θεωρείται από τα σημαντικότερα βυζαντινά οχυρωματικά έργα της Παλαιολόγειας περιόδου και έχει αξιοσημείωτη ιστορία.
Ο εξωτερικός περίβολος του κάστρου είχε μήκος 614 μ. και περιτείχιζε έκταση 25 στρεμμάτων. Σήμερα πολλοί από τους ορθογώνιους και ημικυκλικούς πύργους που υψώνονταν ανά διαστήματα στα τείχη του έχουν καταστραφεί. Μόνο στην κορυφή της ακρόπολης δεσπόζει διώροφος τετράγωνος πύργος με δίδυμες κινστέρνες στο υπόγειό του. Αυτός είναι το καλύτερα σωζόμενο σημείο όλου του κάστρου. Εκτός από την εγκατάλειψη, στην κατάρρευση των τμημάτων του συνέβαλε η αφαίρεση δομικών υλικών από τους πρόσφυγες του 1922, οι οποίοι προμηθεύτηκαν από το οχυρό πέτρες για να χτίσουν τα σπίτια του οικισμού του (Παλαιού) Παλαιόκαστρου.
Το όνομα Γυναικόκαστρο εκτός από τη γυναικεία παρουσία συνδέει το μέρος με τον μύθο της Μαρουλίας. Χήρα του διοικητή του φρουρίου, όταν εκείνος πέθανε ανέλαβε τα καθήκοντά του. Οργάνωσε την άμυνα και όταν χρειάστηκε πολέμησε ηρωικά υπερασπιζόμενη το κάστρο. Ο θρύλος συναντάται και σε άλλες περιοχές της χώρας, αποκτώντας στην αφήγηση χαρακτηριστικά από τις παραδόσεις κάθε τόπου.
* Πηγή: Διακοπές
