«Η πλατεία ήταν γεμάτη, με το νόημα που ‘χει κάτι απ’ τις φωτιές.
Στις γωνίες και τους δρόμους από συντρόφους οικοδόμους, φοιτητές/Κι εσύ έφεγγες στη μέση όλου του κόσμου,
κι ήσουν φως μου…».
Πόσο περίεργα και μακρινά φαντάζουν τα λόγια του Σαββόπουλου σήμερα. Και πόσο άδειες -σχεδόν λεηλατημένες- φαντάζουν οι πλατείες ακόμα κι όταν τα τραπεζοκαθίσματα είναι γεμάτα. Άνθρωποι με άδεια βλέμματα, λέξεις με άδεια νοήματα, παρέες που αντί να συζητούν “σκρολάρουν” αδιάφορες και εσωστρεφείς στις οθόνες των κινητών τους. Κι αν η επαρχία κρατάει κάπως τα “προσχήματα”, στις Αθηναϊκές πλατείες επικρατεί “σιγή ασυρμάτου” ή μάλλον “σιωπή των αμνών”.
Παρ’ όλα αυτά κάθε πλατεία έχει άλλη θέα, έχει τις “όχθες” της, το βλέμμα της, τους θρύλους και τα αγάλματά της, τις γεύσεις και τα μπαχάρια της, τους Προέδρους και τα “ζόμπι” της, τους ντόπιους και τους πρόσφυγές της.
Ας μη μας διαφεύγει, ότι από την αρχαιότητα μέχρι τα τέλη του περασμένου αιώνα, κάθε πλατεία ήταν το επίκεντρο της τοπικής κοινωνίας και οι συζητήσεις “στα πηγαδάκια της” συγκροτούσαν μια “μικρή Βουλή”.
Να λοιπόν το θέμα μας για σήμερα: Οι Αθηναϊκές πλατείες και τα τραγούδια τους.
“Γύρω γύρω στην πλατεία αραγμένοι
και η ώρα που αμίλητη περνά
ένα δρόμο αναζητούνε που να βγαίνει
όπου χώρια ο καθένας μας πονά”
Γύρω γύρω στην πλατεία (Γιάννης Μαρκόπουλος-Αντώνης Ανδρικάκης-Γιώργος Νταλάρας-1985)
Ομόνοια σε καρτ-ποσταλ (1966)
Επαρχιώτης στην Ομόνοια
“Τόσος κόσμος πλάι του πέρασε και τον προσπέρασε
τι να ζητάει… επαρχιώτης στην Ομόνοια μες το ψιλόβροχο αρχές του Μάη…
Ψυχές πολύβουες κι ούτε ένα πρόσωπο τι καρτεράει”
– Σαββόπουλος 1983
Η πλατεία Ομονοίας με τα σιντριβάνια και τον ηλεκτρικό , τους μικροπωλητές και τους λαχειοπώλες, το ΙΚΑ (σήμερα ΕΦΚΑ) και τον αγοραίο έρωτα.
Η πλατεία Ομονοίας ή απλώς Ομόνοια είναι μια πολυτραγουδισμένη πλατεία. Αρκετά τραγούδια την έχουν για τίτλο και κάποια άλλα την αναφέρουν στους στίχους τους.
Και όπως εύστοχα επισημαίνει ο Φώντας Τρούσας στην εφημερίδα Lifo το 2020: “Την Ομόνοια την προσεγγίζουν όχι πάντα από τις ίδιες θέσεις και λαϊκοί δημιουργοί, μα και λιγότερο λαϊκοί («έντεχνοι», ροκ κ.λπ.). Άλλα «βλέπει» ο ένας, άλλα «βλέπει» ο άλλος. Και αυτό έχει αξία και ενδιαφέρον, γιατί έτσι αποκαλύπτονται οι ποικίλες διαστάσεις (κοινωνικές, αισθητικές) τόσο του χώρου και των ανθρώπων της πλατείας, όσο και της ευρύτερης περιοχής, στο πέρασμα του χρόνου”.
“Καμπαρέ με jazz band και belles femmes
και ταμπέλες που λένε welcome
Τι ρυθμός και ζωή και κοσμοσυρροή
μέρα νύχτα και ως το πρωί.
Και τα ανθοπωλεία σειρά στην πλατεία
τριάντα περίπτερα πλάι
κι από κάτω μετρό που περνάει
Πιο εκεί, κουλουρτζή, ο ταμπλάς
Να η Ομόνοια Πλας”.
Ένα τραγούδι που περιγράφει με εξαιρετικό τρόπο την Ομόνοια του ’50. Όπως αναφέρεται στο μπλογκ «Ρένα Βλαχοπούλου» το τραγούδι προερχόταν από επιθεώρηση (Το Τραγούδι της Αθήνας), που είχε ανεβεί στο “Θέατρον Κυβέλης” (Πλατεία Συντάγματος) την περίοδο 1954-55.
Ομόνοια Πλαζ( Μενέλαος Θεοφανίδης μουσική και Βασίλης Σπυρόπουλος-Γιώργος Ασημακόπουλος-Παναγιώτης Παπαδούκας οι στιχουργοί-1954)
Μαίρη Λίντα-Μανώλης Χιώτης
Λαός και Κολωνάκι
Παρά το μικρό της μέγεθος, η πλατεία Κολωνακίου αποτελεί κέντρο της πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής ζωής της ευρύτερης περιοχής. Στην πλατεία και στους γύρω δρόμους υπάρχουν καφέ, εστιατόρια, εμπορικά καταστήματα, καθώς και γραφεία πολιτικών, δικηγόρων και γιατρών. Στα καφέ της πλατείας σύχναζαν και συχνάζουν πολλοί γνωστοί Αθηναίοι. Τις “ταξικές διαφορές” της πλατείας υπογραμμίζει ο Μανώλης Χιώτης στο τραγούδι “Λαός και Κολωνάκι” που έγραψε το 1959 για τη φωνή της Μαίρης Λίντα και με αφορμή την ομώνυμη ταινία του Γιάννη Δαλιανίδη.( Κώστας Χατζηχρήστος, Ρίκα Διαλυνά, Κάκια Αναλυτή, Ξένια Καλογεροπούλου κ.α.).
“Όλοι το ίδιο είμαστε
σε τούτο το κοσμάκη
και όλοι έχουμε καρδιά
λαός και Κολωνάκι…”
Στην πλατεία Αβυσσηνίας (Γιουσουρούμ)
Μια από τις πιο γνωστές πλατείες του ιστορικού κέντρου της Αθήνας είναι η πλατεία Αβησσυνίας. Βρίσκεται στο κέντρο του Μοναστηρακίου, μεταξύ των οδών Ερμού, Ηφαίστου και Αγίου Φιλίππου. Το 1910 μεταφέρθηκε στην πλατεία Αβησσυνίας το παζάρι μεταχειρισμένων ειδών, το οποίο μέχρι τότε γινόταν στην πλατεία Δημοπρατηρίου.
Η πιο διαχρονική ονομασία της πλατείας όμως είναι το «Γιουσουρούμ» και χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα.
Όσο δε για την επωνυμία «Γιουσουρούμ» αυτή προέρχεται από το όνομα ενός εβραίου εμπόρου, του Νώε Γιουσουρούμ, ο οποίος ήλθε το 1863 από τη Σμύρνη και άνοιξε το πρώτο μαγαζί του στην περιοχή .Πριν φύγουνε απ’ την πλατεία ν’ ακούσουμε δυο σχετικά τραγούδια με ιδιαίτερο ύφος. Και ιδού το πρώτο:
“Ξεπουληθήκατε στο Γιουσουρούμ
για ένα κουστούμ, για ένα κουστούμ.
Κι ο εαυτούλης σας πέταζε βζουμ,
ταρατάτα τζουμ, ταρατάτα τζουμ”.
Γιουσουρούμ -Τραγούδι του Νικόλα Άσιμου με τη φωνή του Βασίλη (ζούμε για να σ’ ακούμε) Παπακωνσταντίνου από το 1992
Το επόμενο τραγούδι λέγεται “Στην πλατεία Αβησσυνίας”. Γράφτηκε το 1976 σε μουσική του Αργύρη Κουνάδη και στίχους του Βαγγέλη Γκούφα & Μάριου Ποντίκα για τη φωνή του αγαπημένου Αντώνη Καλογιάννη.
“Πήγα για να βρω καμιάν αντίκα
Και τα όνειρά σου να πουλάνε βρήκα”
Η πλατεία Ηρώων (Ψυρρή)
Η πλατεία Ηρώων, στη συνοικία Ψυρρή, απέκτησε την ηρωική της ονομασία για να τιμηθούν οι ήρωες του ’21 και οι γύρω δρόμοι φέρουν ανάλογα ονόματα. Στην πλατεία αλλά και στην γύρω περιοχή στα χρόνια του Όθωνα κυκλοφορούσαν κάποιοι ψευτοπαλικαράδες, οι «κουτσαβάκηδες» και την είχαν μετατρέψει σε… άβατο. Η προσωνυμία «κουτσαβάκης» προέρχεται εκ των λέξεων «κουτσά» + «βαίνω» και αυτό επειδή οι κουτσαβάκηδες είχαν έναν επιδεικτικά αργό και συρτό βηματισμό. Πήραν το όνομά τους από έναν δεκανέα του Ιππικού, τον Δημήτρη Κουτσαβάκη, ο οποίος παρίστανε τον μάγκα και καβγάδιζε συνέχεια. Το βάδισμά του αλλά και τη συμπεριφορά του μιμήθηκαν οι μελλοντικοί περιθωριακοί τύποι του αθηναϊκού υπόκοσμου. Λέγεται ότι αυτοί ήταν παροπλισμένοι και ξεχασμένοι ήρωες της επανάστασης, οι οποίοι είχαν τραυματιστεί κατά τη διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα. Και η ιστορία τελειώνει μ’ ένα τραγούδι:
“Στην Κρήτη και στη Μάνη
εστείλαμε φιρμάνι
σε πολιτείες και χωριά
εστείλαμε φιρμάνι
κι ήρθαν οι πολιτσμάνοι
και διώξαν όλα τα θεριά”
Στου Όθωνα τα χρόνια (Σταύρος Ξαρχάκος-Νίκος Γκάτσος-Σταμάτης Κόκοτας-1966)
Πλατεία Ηρώων
Bazar_of_Athens-Edward Dodwell Views in Greece, London 1821
Η πλατεία Παλαιάς Αγοράς
Η πλατεία Παλαιάς Αγοράς βρίσκεται μεταξύ Αδριανού, Αιόλου, Καλογριώνη & Καπνικαρέας, στο Μοναστηράκι. Οφείλει την ονομασία της στην Παλαιά Αγορά (το αποκαλούμενο, επί τουρκοκρατίας, «Πάνω Παζάρι») που λειτουργούσε μέχρι τον εμπρησμό της 9ης Οκτωβρίου 1884. Το παζάρι, υπήρξε ίσως το πιο πολυσύχναστο μέρος της πόλης και τόπος συνάθροισης των Αθηναίων (μόνο άνδρες και κάποιες γυναίκες χήρες ντυμένες ευπρεπώς), από κάθε κοινωνική τάξη. Το εντυπωσιακό ήταν πως υπήρχαν σπάνια και άγνωστα στους Έλληνες είδη διατροφής από όλο τον κόσμο. Αλλαντικά και παστά από την Ευρώπη, σουπιές, χέλια, περίφημα τυριά, κρασιά, φρούτα εξωτικά, ακόμη και χαβιάρι. Τον Απρίλιο του 1841, ο πασίγνωστος Δανός παραμυθάς, Χανς Κρίστιαν Άντερσεν επισκέφθηκε την Ελλάδα. Όταν ήρθε την Παλαιά Αγορά, εντυπωσιάστηκε από την ποικιλία των προϊόντων της….
“Στην παλιά την αγορά η καρδιά σε προσφορά μια Ελλάδα που αντέχει σε μπαχάρια καυτερά”
Μουσική: Χάρις Αλεξίου/Χάρης Ανδρεάδης-Στίχοι & ερμηνεία: Χάρις Αλεξίου(1998)
Η πλατεία Βάθη στα 1950 – fb “Ο Πειραιάς και η Αθήνα μέσα στο χρόνο”
Πλατεία Βάθη (επίσημο όνομα Πλατεία Ανεξαρτησίας)
Πήρε το όνομά της από τα άλλοτε λιμνάζοντα νερά του χείμαρρου Κυκλοβόρου στο ύψος της σημερινής οδού Μάρνη 1 επειδή στο σημείο εκείνο το έδαφος βάθαινε. Είναι προφανές ότι οι σωστοί όροι είναι Βάθη αντί για Βάθης. Βεβαίως, το επίσημο όνομά της, πλ. Ανεξαρτησίας, ελάχιστοι το γνωρίζουν ακόμα κι από τους κατοίκους.
Μέχρι την ανακήρυξη της Αθήνας ως πρωτεύουσας του ελληνικού κράτους, η περιοχή ήταν ερημική. Οι πρώτες κατοικίες άρχισαν να εμφανίζονται μετά το 1828. Στη δεκαετία του 1830 εγκαθίστανται και οι πρώτες δημόσιες υπηρεσίες. Σημαντικός σταθμός για την εκκολαπτόμενη τότε συνοικία ήταν η εγκατάσταση στην περιοχή του τέως ηγεμόνα της Μολδαβίας Μιχαήλ Σούτσου.
Τις τελευταίες δεκαετίες η συνοικία της Βάθη παρασύρθηκε από το ρεύμα υποβάθμισης του κέντρου της πόλης. Πρώτο θύμα, η κατοικία. Η μείωση του πληθυσμού της περιοχής είναι συνεχής και θα ήταν μεγαλύτερη αν δεν υπήρχε η εγκατάσταση των μεταναστών.
“Φεύγαν οι εργάτες κι έφευγες μαζί τους
και έμεινα μόνη να σε καρτερώ
Μ’ ένα τραγούδι στο πικρό μου στόμα
κι ένα λουλούδι μέσα στο νερό”
Τραγούδι-ύμνος η “Πλατεία Βάθης” του Ηλία Ανδριόπουλου και του Μιχάλη Μπουρμπούλη από τα “Λαϊκά προάστια” του 1980
Αθήνα – Ρωμαϊκή αγορά (Φωτο-Χρήστος Προμοίρας, 2012)
Τα παιδιά μες στην πλατεία…
– Πάμε πλατεία; Ήταν η ατάκα του Λάκη Λαζόπουλου στους ‘’Δέκα μικρούς Μήτσους’’ στις αρχές της δεκαετίας του ’90 στο Mega. Μια ατάκα που έβγαινε μέσα από την πραγματικότητα της ζωής των νέων, και όχι μόνο, ανθρώπων. Κάθε γενιά, όπως και κάθε εποχή έχει όντως τη γλώσσα της και τα συνθηματικά της, τα στέκια και τις πλατείες της και η ζωή τραβάει την ανηφόρα…
Το λέει κι ο Σωκράτης Μάλαμας:
“Πιάνω να ζωγραφίσω
Τα παιδιά μες στην πλατεία
Σαν να ‘ταν όπως πρώτα
Κι όπως θα ‘θελα
Mα όλα αλλάζουν
Και το χέρι μου αρπάζουν
Αλλάξανε τα χρώματα
Τα λόγια και τα στόματα”
Αφιερωμένο και καλή αντάμωση αδέρφια.
Μάλαμας-Τα παιδιά μες στην πλατεία (1996)
Πηγές: Wikipedia, Lifo, Athens Voice, Μηχανή του χρόνου,Ogdoo.gr, Discogs,Travell.gr,Η Αυγή, Αττική γη, Αργολική αρχειακή βιβλιοθήκη, Αρχείο Χρήστου Προμοίρα.
