“Το ελληνικό τραγούδι δεν άφησε τομέα του κοινωνικού βίου των Ελλήνων, με τον οποίο να μην ασχολήθηκε. Και βεβαίως δεν θα μπορούσε ν’ αφήσει το κεφάλαιο στρατός. Μάλιστα αν θεωρήσουμε σαν δεδομένο ότι η στρατιωτική ζωή βιώνεται πίσω από συρματοπλέγματα κι άρα περιβάλλεται από διάφορους μύθους, τότε το τραγούδι-το τραγούδι που έχει σχέση με το στρατό – έρχεται να καταλύσει τα στεγανά και τους μύθους, να αποκαλύψει τις διάφορες πτυχές της στρατιωτικής ζωής και να δώσει μέγα πλήθος πληροφοριών, που στην καθημερινότητά μας δεν μπορούμε καν να υποψιαστούμε”.
Αυτά έγραφε -μεταξύ άλλων- στην εισαγωγή του βιβλίου του “Ο στρατός μέσα από τα τραγούδια-επικαιρότητα 1990”, ο Γιώργης Έξαρχος. Το συγκεκριμένο βιβλίο είναι και η αφορμή για το δικό μας αφιέρωμα σε 10 + 1 χακί τραγούδια, τα οποία επιλέξαμε με γνώμονα την αναγνωρισιμότητά τους και όχι μόνο. Σαν πρώην φαντάρος, οι “χακί” αναμνήσεις μου έχουν κι αυτές τραγούδια να μας προτείνουν…
Ας ξεκινήσουμε (με ροή ραδιοφωνικής εκπομπής) με τη θρυλική “Αννούλα του χιονιά” του Μάριου Τόκα και του Σαράντη Αλιβιζάτου με τον Αντώνη Καλογιάννη από το 1984.
Πάει καιρός που το φεγγάρι
Δεν περνάει από ‘δω
Το τοπίο είναι χακί
Τρώει την καρδιά μου…
Ο Στέλιος Καζαντζίδης, φαντάρος, μαζί με τον Γεράσιμο Κλουβάτο – 1952
Όπως διαπιστώσαμε ψάχνοντας για ‘’χακί’’ τραγούδια, οι πληροφορίες για το στρατό δεν δίνονται μόνο από τα τραγούδια που αναφέρονται άμεσα στην στρατιωτική ζωή, αλλά και από εκείνα που το θέμα τους φαντάζει αδιάφορο. Και βέβαια όλες οι σχετικές πληροφορίες είναι χρήσιμες(Ψυχολογικές, κοινωνιολογικές, μουσικολογικές, δισκογραφικές κ.α.). Οι πληροφορίες οδηγούν σε συμπεράσματα και αναλύσεις σε σχέση με την δομή και διάρθρωση του στρατού(της εκάστοτε εποχής) και γενικότερα την “στρατιωτική κοινωνία”.
Μείνε κοντά μου απόψε έστω για μια φορά
Και το πρωί λεβέντη μου βγες στην αναφορά…
Νίκος Μαμαγκάκης, Γιώργος Ιωάννου με τη φωνή της Ελευθερίας Αρβανιτάκη από το 1985
Πρόκειται για κλασικές αναμνηστικές φωτογραφίες(όπως η παραπάνω φωτογραφία) φαντάρων που τραβήχτηκαν στα κέντρα εκπαιδεύσεως όταν υπηρετούσαν τη στρατιωτική τους θητεία.
Τότε που στήνονταν μπροστά στο φωτογραφικό φακό με υπερηφάνεια και καμάρι, γεμάτοι νιάτα και λεβεντιά και απαθανάτιζαν ένα κομμάτι από την ζωή τους.
Οι καρδιές, μέσα στις οποίες κλείνονταν τα πορτρέτα των φαντάρων μαζί με τα διακοσμημένα φόντα, τα ονόματα των στρατοπέδων και τα χαρακτηριστικά στιχάκια, αποτελούσαν το πιο ενδεδειγμένο είδος αναμνηστικής, στρατιωτικής φωτογραφίας, είτε αυτή ήταν αποτέλεσμα σκηνογραφημένης διαδικασίας του φωτογράφου, είτε ήταν αποτέλεσμα φωτοσυρραφής (φωτομοντάζ με τις ζωγραφισμένες καρδιές, τα στιχάκια και τα διάφορα άλλα διακοσμητικά σχέδια).Φωτογραφία και κείμενο από την ιστοσελίδα του “Ψηφιακού, Ιστορικού και Λαογραφικού Μουσείου Βαλτινού”.
Το φανταράκι απόψε πάλι
Έχει μεράκι και τα ‘χει πιει
Γιατί έχει μέρες να πάρει γράμμα
Απ’ το κορίτσι του και ανησυχεί…
Μουσική – στίχοι:Γιώργος Μητσάκης
Εδώ σε μια ιδιαίτερη εκτέλεση-διασκευή από τη Μαρίζα Κωχ το 1974.
Αλλά και στο πίσω μέρος αυτών των φωτογραφιών υπάρχουν αξιόλογες χειρόγραφες αφιερώσεις και στιχάκια, που εξέφραζαν τα συναισθήματα του αποστολέα φαντάρου προς τους δικούς του ανθρώπους, όπως:
“Ήμουνα είκοσι χρονών μες’ τον ανθό της νιότης
και τότε μου ‘στειλαν χαρτί να πάω στρατιώτης.
Μου φόρεσαν τα άρβυλα μου ΄δωσαν και παγούρι
και μ’ έβαλαν κι έτρεχα σα να ‘μουνα γαϊδούρι”.
*Φωτογραφία και κείμενο από την ιστοσελίδα του “Ψηφιακού , Ιστορικού και Λαογραφικού Μουσείου Βαλτινού”.
Στα τραγούδια μας παλι:
“Δώδεκα μήνες στο στρατό, στη Λάρισα, στο Δομοκό
αχ και στη γραμμή βαλμένος, πώς τα πέρασα ο καημένος.
Κανείς δεν ήρθε να με δει – τρέχουν τα μάτια μ’ σαν βροχή,
κανείς απ’ τους δικούς μου, συγγενείς και ξαδερφούς μου”.
Πασίγνωστη στεριανή μελωδία και τραγούδι, με μεγάλη διάδοση στις περιοχές της Θεσσαλίας, της Ρούμελης, αλλά και της κεντρικής Μακεδονίας. Πρόκειται για συρτό, ενώ οι στίχοι του τραγουδιού απαντώνται σε πολλές περιοχές ανά την Ελλάδα.
Η ηχογράφηση του 1971 από τα Ανάκαρα
Γιάννενα 1940 από το f/b -Past in Color Χρώμα στο Παρελθόν
“Ένας βοριάς παγωμένος
Σαρώνει την έρημη γη
Στρατιώτες έρχονται
Πάνε, ρωτάνε γιατί πολεμήσαν
Κι εσύ ησυχάζεις
Το δάχτυλο βάζεις
Να βρεις την πληγή”
Μάνος Λοΐζος και Λευτέρης Παπαδόπουλος από τα εμβληματικά “Τραγούδια του δρόμου” το 1974
Γιώργος Νταλάρας-Φαντάρος
“Εν πάση περιπτώση πίσω στα δικά μου
στα χακί άπλυτά μου στα εγερτήριά μου
στη μουγκή σκοπιά μου…
………………………………………………………………….
Στη μετάθεσή μου στο τρελό βιολί μου
στο βραχνό πρωινό μου στο έτσι αλλιώς κι αλλιώτικο
μπρος στο Διδυμότειχο…”
Διδυμότειχο Blues ▪ Γιώργος Νταλάρας – Λαυρέντης Μαχαιρίτσας(1991). Οι στίχοι του Γιάννη “Μπαχ” Σπυρόπουλου
Από την ταινία του Νίκου Περάκη “Λούφα και παραλλαγή” (1984)
“Έλα, στην παρέα μας, φαντάρε
κάτσε, κι ένα ποτηράκι πάρε
Ξέχνα στρατώνες, και σκοπιές
κι από το μπρούσκο της, καρδιάς μας πιες”
Μάνος Λοίζος-Μανώλης Ρασούλης-Χάρις Αλεξίου (1979)
“Λούφα και παραλλαγή: Σειρήνες στο Αιγαίο” – 2005
“Σκοπιά τσιγάρο αναμνήσεις και στρατώνας,
Περιπολία βγήκε ο πόθος στη σιωπή
μες στην καρδιά μου μπαινοβγαίνει ο χειμώνας
και στο μυαλό μου είσαι εικόνα ζωντανή…”
Η “Περιπολία”, είναι τραγούδι του 1988 με τους θρυλικούς ΖΙΓΚ-ΖΑΓΚ. Μουσική Δημήτρης Παρασκευόπουλος σε στίχους του γράφοντος(Χρήστου Προμοίρα)με τη φωνή του Γιώργου Σαρρή. Γραμμένο ένα βράδυ Κυριακής με βροχή στο Λαύριο…Δικό σας!!!
Ο Γιάννης Παπαιωάννου με συστρατιώτες του
“Φαντάρε μου ,φαντάρε μου
Πάρε με στη στρατώνα
Παρέα να ‘χεις στη σκοπιά
Τις νύχτες του χειμώνα…”
Τραγούδι του Γιώργου Κονιτόπουλου με την Γλυκερία (1985)
“Ενόμισα πως θα ʽμουνα παντοτινά πολίτης
Μα πήρα τον ασύρματο και έγινα προφήτης…”
Βασίλης Τσιτσάνης-Δημήτρης Περδικόπουλος: Στο Τάγμα Τηλεγραφητών (1938)
