Η Αθήνα δεν είναι μία συμπεριληπτική πόλη. Αυτό είναι ένα δεδομένο που καθημερινά επιβεβαιώνεται, σε πεζοδρόμια που δεν χωρούν αναπηρικά αμαξίδιά και θέσεις parking για ΑΜΕΑ που καλύπτονται από όποιον μη ΑΜΕΑ δεν βρίσκει άλλο χώρο για να αφήσει το αυτοκίνητό του. Η μη συμπερίληψη ορισμένων κοινωνικών ομάδων είναι γνωστή και αυτή σχετίζεται τόσο με τη δομή των πόλεων όσο και την έλλειψη ευαισθητοποίησης των πολιτών.
Ευτυχώς για όλους μας, υπάρχουν οργανώσεις όπως η Urbana που αναλαμβάνουν δράση και στοχεύουν στην αναδιαμόρφωση των πόλεων με συμπεριληπτικό τρόπο. Δυστυχώς, όμως, η αναδιαμόρφωση δεν αφορά μόνο τα άτομα με αναπηρίες.
Η Αθήνα σχεδιάστηκε με βάση τις ανάγκες ενός μεσήλικα εργαζόμενου άνδρα
Στην πραγματικότητα, η Αθήνα έχει δημιουργηθεί για έναν μεσήλικα εργαζόμενο άνδρα, χωρίς να δίνεται βάση σε ανάγκες των γυναικών, των παιδιών, των εφήβων ή και των ηλικιωμένων. «Θεωρούμε ότι ο σχεδιασμός της πόλης γίνεται με βάση τις ανάγκες ενός μεσήλικα άνδρα εργαζόμενου, που κινείται με το αυτοκίνητό του από το σπίτι στη δουλειά ή αν παίρνει τα μέσα μεταφοράς, αυτά προσαρμόζονται στα ωράρια εργασίας», μας λέει η Εύα Γρηγοριάδου, ιδρύτρια της Urbana και υπεύθυνη για τον σχεδιασμό και την υλοποίηση των ερευνητικών δράσεων της ομάδας, μιλώντας μας με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Δημιουργικότητας και Καινοτομίας.
Η Αθήνα έχει δημιουργηθεί για ανθρώπους που δεν κουβαλούν καρότσια με μωρά, δεν έχουν προβλήματα υγείας, δεν είναι έφηβοι ή ηλικιωμένοι. Η έλλειψη συμπερίληψης στη δομή της Αθήνας, λοιπόν, δεν σχετίζεται μόνο με όσα ακούγονται συχνά περί ΑΜΕΑ αλλά μας αφορά με κάποιον τρόπο όλες μας.
Ποια είναι η Urbana και ποιες οι δράσεις της
Η Urbana έχει αναλάβει το έργο να ανοίγει τον φακό εκεί που χρειάζεται και να μαθαίνει τι πραγματικά έχουν ανάγκη οι πιο ευάλωτες κοινωνικές ομάδες σε γειτονιές της Αθήνας. Είναι μία ομάδα με αρχιτεκτόνισσες, κοινωνικές επιστημόνισσες, πολιτικές επιστημόνισσες και παιδαγωγούς που λειτουργεί από το 2019 ως Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία (ΑΜΚΕ), με έδρα την Αθήνα. Όραμά της είναι να δημιουργηθούν πόλεις που φροντίζουν τις διαφορετικές μας ανάγκες. Δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση σε γυναίκες αναδεικνύουν την έμφυλη διάσταση του αστικού σχεδιασμού.
Θέλοντας να μάθουμε περισσότερες πληροφορίες για τις έμφυλες οπτικές και τους τρόπους με τους οποίους μπορεί μία γυναίκα να αισθανθεί ασφάλεια στην πόλη μας επικοινωνήσαμε με την ιδρύτρια της Urbana, Εύα Γρηγοριάδου, η οποία μας εξήγησε όλα όσα υλοποιεί η Urbana.
Η ομάδα πραγματοποιεί δράσεις στο πλαίσιο των οποίων συζητά με κατοίκους γειτονιών της Αθήνας και εξάγει συμπεράσματα που σχετίζονται με τις ανάγκες τους στον δημόσιο χώρο. Η γειτονιά της Κυψέλης αλλά και το Παγκράτι είναι δύο από τις περιοχές στις οποίες έχουν πραγματοποιηθεί δράσεις. Η ομάδα της Urbana περπατά στους δρόμους των γειτονιών μαζί με τους πολίτες και διαπιστώνει όσα χρειάζεται να αλλάξουν για να διευκολυνθεί η καθημερινότητα ευάλωτων κοινωνικών ομάδων.
«Μιλάμε πάρα πολύ για τις έμφυλες οπτικές, για το πως νιώθουμε ως γυναίκες στους δημόσιους χώρους, το βράδυ, πώς νιώθουμε ως φροντίστριες μαμάδες. Επειδή ακόμα στην Ελλάδα βλέπουμε ότι οι γυναίκες είναι εκείνες που επωμίζονται πιο πολύ τους ρόλους φροντίδας, είτε πρόκειται για τα παιδιά είτε για ηλικιωμένα άτομα της οικογένειας, είτε το νοικοκυριό, παρατηρούμε ότι έχουν κάποιες διαφορετικές ανάγκες όταν κινούνται στην πόλη, που δεν προτεραιοποιούνται», αναφέρει η κα. Γρηγοριάδου, μιλώντας για τις κοινωνικές ομάδες που αντιμετωπίχουν προβλήματα συμπερίληψης.
Ενώ στη συνέχεια προσθέτει «Μιλάμε, επίσης, για άτομα μεγαλύτερης ηλικίας που έχουν κάποιες κινητικές δυσκολίες και κάποιες άλλες ανάγκες ώστε να καταφέρουν να κινούνται με αυτονομία στην πόλη. Ακόμα, τα παιδιά, τα οποία τα βλέπουμε σαν πολίτες του μέλλοντος, ενώ τα παιδιά της πόλης ζουν τώρα, έχουν κάποιες ανάγκες. Έφηβες, έφηβοι που είναι μία ηλικιακή ομάδα ανάμεσα στο παιδί και τον ενήλικα. Παρατηρούμε ότι για τα παιδιά υπάρχουν κάποιες παιδικές χαρές, για έφηβους, όμως, δεν υπάρχουν δημόσιοι χώροι. Μιλάμε ακόμα, για άτομα με αναπηρίες. Προσπαθούμε να ανοίξουμε το φάσμα, τον φακό σε όλες αυτές τις ευαλωτότητες».
Διάβασε όσα μάς είπε η Εύα Γρηγοριάδου
Αισθάνονται οι γυναίκες περισσότερη ανασφάλεια μέσα σε μία πόλη;
Αυτό είναι γεγονός, ως γυναίκες νιώθουμε πολύ μεγαλύτερη ανασφάλεια σε σχέση με τους άνδρες, όταν κινούμαστε στον δημόσιο χώρο, ειδικά τη νύχτα. Αυτό συμβαίνει παρά το γεγονός ότι τα στατιστικά δείχνουν πως οι περισσότερες επιθέσεις, παρενοχλήσεις γίνονται σε οικεία περιβάλλοντα, μέσα στα σπίτια ή σε χώρους εργασίας. Όταν κινούμαστε, όμως, στον δημόσιο χώρο φοβόμαστε πάρα πολύ τις σεξουαλικές επιθέσεις σε αντίθεση με τους άνδρες που φοβούνται μην τους κλέψουν. Για μία γυναίκα, ο πρώτος φόβος είναι μη με βιάσει κανείς.
-with-citizens.jpg?t=K5PqDkveUIZ0bi-H5RwOMQ)
Έχει ευθύνη η δομή της πόλης, όμως, σε αυτό;
Προφανώς αλλάζοντας τον χώρο της πόλης δεν μπορούν να αλλάξουν και οι νοοτροπίες. Είναι οι νοοτροπίες, η πατριαρχική δομή, ο σεξισμός και η ανασφάλεια τα στοιχεία στα οποία βασίζεται όλο αυτό το οποίο βιώνουμε ως γυναίκες. Από μόνη της η αλλαγή ενός χώρου δεν αρκεί. Αλλάζοντας κάποια χαρακτηριστικά, όμως, σε κάποιους χώρους μπορούμε να κάνουμε πιο εμφανή την ανάγκη των γυναικών για ασφάλεια και μπορούμε να λάβουμε κάποια πιο δραστικά μέτρα. Για παράδειγμα, ένα θέμα είναι ο φωτισμός. Να είναι καλά φωτισμένοι είναι οι δρόμοι. Πάντα μιλάμε με γυναίκες που κινούνται σε μία γειτονιά και τους ζητάμε να μας υποδείξουν οι ίδιες ποια σημεία χρειάζονται φωτισμό.
Εκτός από τον φωτισμό, ένα ακόμα κριτήριο είναι η πολλαπλότητα χρήσεων, ώστε να υπάρχει κόσμος. Πολλές φορές δεν υπάρχει καλή ορατότητα, οι φυτεύσεις σε δρόμους και πάρκα δημιουργούν πολλές κρυφές γωνίες, κρυφά σημεία. Οπότε το κομμάτι της ορατότητας, το να έχω καλή εποπτεία του τι συμβαίνει γύρω μου είναι πολύ σημαντικό. Επίσης, ένα άλλο θέμα είναι η καλή ακουστική. Να ακούμε και να μας ακούνε αν χρειαστεί ή αν συμβεί κάτι.
Σε ένα εργαστήριο που είχαμε κάνει με το Πάντειο στη Συγγρού είχαμε διαπιστώσει ότι παρά το γεγονός ότι περπατούσαμε δίπλα δίπλα δεν ακούγαμε η μία την άλλη λόγω του θορύβου που δημιουργούν τα αυτοκίνητα. Φαντάσου εκεί να συμβεί κάτι, δεν θα σε ακούσει κανείς αν φωνάξεις.
Έχετε επικοινωνήσει με αρμόδιους φορείς ώστε να γίνουν πράξη όσα έχετε διαπιστώσει ότι χρειάζεται να αλλαχθούν;
Ναι φυσικά, το επιδιώκουμε κάθε φορά. Οι δράσεις που κάνουμε είναι είτε μέσω ερευνητικών ευρωπαϊκών προγραμμάτων, είτε μέσω άλλων εθνικών προγραμμάτων που μας υποστηρίζουν.
Κάθε φορά ο στόχος είναι να υπάρχει από την αρχική ενημέρωση και όσο το δυνατόν μεγαλύτερη εμπλοκή των τοπικών φορέων. Κάθε φορά βγαίνει ένα έντυπο σε μία μορφή χάρτη με όλα τα συμπεράσματα, τα αποτελέσματα, τις δράσεις που έχουμε κάνει, το οποίο τους το επικοινωνούμε. Από εκεί και πέρα δεν υπάρχει τόσο μεγάλη ευαισθητοποίηση στους δήμους σε σχέση με αυτά τα θέματα. Τουλάχιστον μέχρι πρόσφατα θεωρούσαν ότι δεν είναι προτεραιότητες των δήμων, ότι έχουν να ασχοληθούν με άλλα θέματα.
Τώρα έχει αρχίσει να μπαίνει λίγο πιο δυναμικά στην ατζέντα τους το κομμάτι της συμπερίληψης και του φύλου, οπότε, είμαστε σε μία θετική συγκυρία. Παράλληλα, προσπαθούμε να κάνουμε κάποιες εκπαιδεύσεις στελεχών των δήμων σχετικά με αυτά τα ζητήματα, ώστε να έχουν μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση και να κατανοήσουν την αναγκαιότητα που υπάρχει.
Θεωρείς ότι η πόλη της Αθήνας μας εμπνέει να είμαστε δημιουργικοί;
Μας προκαλεί νομίζω (γέλια). Είναι πολλά πράγματα τα οποία βλέπω ότι χρειάζεται να αλλάξουν και επειδή δεν είναι και πολύ εύκολο να αλλάξουν χρειάζεται να γίνουμε δημιουργικοί και δημιουργικές. Είναι μία πρόκληση η Αθήνα.
Πώς ξεκίνησες να ασχολείσαι με την οπτική των φύλων και τον συμμετοχικό σχεδιασμό;
Σπούδασα Αρχιτεκτονική στα Χανιά, στη συνέχεια έκανα μεταπτυχιακό στην Βαρκελώνη. Εκεί ήταν η πρώτη φορά που ήρθα σε επαφή με αυτές τις ιδέες της οπτικής του φύλου, του συμμετοχικού σχεδιασμού και μάλιστα επειδή η συγκυρία ήταν τέτοια, αφού στην Βαρκελώνη τότε άρχισαν να γίνονται πάρα πολύ καινοτόμες δράσεις σε σχέση με τον συμμετοχικό σχεδιασμό, οπότε σπούδαζα και βίωνα παράλληλα το αντικείμενο ζώντας στην πόλη.
Διαπίστωσα ότι ένιωθα ευχάριστα στους δημόσιους χώρους της πόλης παρότι ήμουν ξένη, δεν μιλούσα καν την γλώσσα. Τελικά, συνειδητοποίησα ότι αυτό συμβαίνει επειδή οι χώροι έχουν δημιουργηθεί από τους ίδιους τους κατοίκους, οι οποίοι ήξεραν τις ανάγκες των χώρων. Απλές καθημερινές ανάγκες, όπως το να κάθεσαι και να υπάρχει σκιά, να υπάρχει μία βρύση να πλένεις τα χέρια σου, να είσαι με το καρότσι του μωρού και να κινείσαι άνετα. Εκεί συνειδητοποίησα την αξία της συμμετοχής και της συμπερίληψης των διαφορετικών φωνών στον σχεδιασμό.
Την αγαπώ πολύ την Βαρκελώνη αλλά πάντα είχα στο πίσω μέρος του μυαλού μου την Αθήνα και πάντα σκεφτόμουν πως θα μπορούσε να εφαρμοστεί εδώ, πώς θα μπορούσαμε να το κάνουμε εδώ. Παρότι δεν υπάρχει σε μεγάλο βαθμό θεσμική στήριξη, ούτε ευαισθητοποίηση, με εξαίρεση κάποια στελέχη των δήμων που συνεργαζόμαστε, βλέπω ότι ο κόσμος θέλει πάρα πολύ να συμμετάσχει.
Υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον συμμετοχής. Ο κόσμος θέλει να προσφέρει, να μιλήσει, να συνδράμει. Δεν υπάρχει το θεσμικό πλαίσιο ώστε όλο αυτό που θα βγει από τις διαδικασίες να το πάρει ο δήμος και να το υποστηρίξει και με οργανωμένο τρόπο να περάσουμε σε μία πρώτη φάση υλοποίησης. Λείπει αυτό το πλαίσιο και εκεί θέλουμε κι εμείς να συνδράμουμε, λειτουργώντας ως ενδιάμεσοι κρίκοι ανάμεσα στις κοινότητες και τους δήμους.
Θεωρείς ότι το έργο της Urbana είναι καινοτόμο;
Υπάρχουν οργανώσεις που δουλεύουν τον συμμετοχικό σχεδιασμό στην Ελλάδα. Εμείς εστιάζουμε πάρα πολύ στο κομμάτι του φύλου, στο κομμάτι της φροντίδας. Σίγουρα υπάρχουν κι άλλες ομάδες σε άλλες πόλεις που έχουν εμπνεύσει κι εμάς. Δεν είμαστε οι πρώτοι, απλώς προσπαθούμε να βάλουμε στο κάδρο και όσα έχουμε αντιληφθεί μέσα από τις εμπειρίες μας, να βρούμε τον τρόπο να τις προσαρμόσουμε και να τις φέρουμε στην Ελλάδα. Η καινοτομία νομίζω ότι γεννιέται μέσα από αυτή τη διαδικασία. Η καθεμία από την ομάδα φέρνει δικές της εμπειρίες αλλά σε συνεργασία και με τις κοινότητες βγαίνουν πράγματα που ακόμα κι εμείς δεν τα περιμένουμε. Οπότε εκεί ναι, χτίζεται η καινοτομία.
Υπάρχει κάποια δράση την οποία δουλεύετε στην Urbana αυτή τη στιγμή ή σκοπεύετε να δουλέψετε στο άμεσο μέλλον;
Κάνουμε διάφορα αυτόν τον καιρό. Είναι ένα ευρωπαϊκό πρόγραμμα, το DiverCity. Εκεί συνεργαζόμαστε με τρεις ακόμα οργανισμούς από τρεις διαφορετικές πόλεις της Ευρώπης και σκοπός μας είναι να υποστηρίξουμε ομάδες νέων γυναικών να συμμετάσχουν στην αναδιαμόρφωση των γειτονιών τους. Εδώ, στην περίπτωση της Αθήνας, δουλεύουμε με μία ομάδα γυναικών στο Παγκράτι. Είναι νέες γυναίκες που είτε ζουν είτε εργάζονται στο Παγκράτι. Έχουμε κάνει κάποια εργαστήρια μαζί τους, συζητήσαμε πώς σχετίζεται το φύλο με τις εμπειρίες μας στην δημόσιο χώρο, περιπατήσαμε στο Παγκράτι διαδρομές που οι ίδιες επέλεξαν και τώρα είμαστε στη φάση που ετοιμάζουμε μαζί τους μία παρέμβαση σε έναν δημόσιο χώρο στο Παγκράτι. Μάλλον θα κάνουμε μία μικρή εγκατάσταση σε μία πλατεία. Αντίστοιχες δράσεις κάνουν και οι άλλες δύο οργανώσεις, ενώ στο τέλος θα έρθουν στην Αθήνα για να συζητήσουμε τα αποτελέσματά μας.
To Elaborator είναι επίσης ένα ευρωπαϊκό πρόγραμμα και εκεί δουλεύουμε πολύ το κομμάτι της κινητικότητα. Πώς μιλάμε μεν για βιώσιμη κινητικότητα αλλά πώς μπορεί να γίνει με πιο συμπεριληπτικό τρόπο. Πολλές φορές, εστιάζουμε σε smart τεχνολογίες, gadgets αλλά ξεχνάμε ότι αυτές τις τεχνολογίες δεν μπορεί να τις χρησιμοποιήσει όλος ο κόσμος. Τι γίνεται με άτομα μεγαλύτερης ηλικίας, ή με μία μαμά που έχει ένα μωρό και για να πάρει ποδήλατο χρειάζεται και ένα καρεκλάκι. Έχουμε κάνει κάποια εκπαιδευτικά εργαστήρια με τις 12 πόλεις που συμμετέχουν στο πρόγραμμα. Τους έχουμε μυήσει στην οπτική του φύλου για τον σχεδιασμό και πως το φύλο διαμορφώνει επίσης και τα μοντέλα κινητικότητας μέσα στην πόλη.
Έχεις σοκαριστεί ποτέ από τα λεγόμενα των συμμετεχόντων στις έρευνες;
Νομίζω ότι το πιο σοκαριστικό στα εργαστήρια ειδικά που κάνουμε με νέες γυναίκες είναι το γεγονός ότι αντιλαμβανόμαστε όλες πόσο κοινές εμπειρίες έχουμε και πόσο έχουμε κανονικοποιήσει κάποιες καταστάσεις. Λέμε, εντάξει, έτσι είναι η πόλη, έτσι είναι η Αθήνα. Για παράδειγμα το να αλλάζουμε διαδρομή γυρνώντας το βράδυ στο σπίτι για να νιώθουμε πιο ασφαλής. Να κάνουμε έναν τεράστιο κύκλο για να περάσουμε από ένα πιο φωτεινό σημείο.
Μία κοπέλα από το Πάντειο μας είχε πει πως αντί να περνά την υπόγεια διάβαση στη Συγγρού το βράδυ προτιμά να πηδήξει το διάζωμα για να περάσει απέναντι επειδή φοβάται να περάσει τη διάβαση. Στην ουσία κάνει κάτι τόσο επικίνδυνο για την σωματική της ακεραιότητα γιατί δεν νιώθει ασφαλής να περάσει από την υπόγεια διάβαση. Χρειάζεται να αλλάξει αυτό. Δεν γίνεται να συνεχίζουμε να ζούμε έτσι.
Μπορεί η πόλη που ζούμε να καθορίσει την ευτυχία μας;
Δεν το είχα σκεφτεί ποτέ αυτό. Ναι, η πόλη είναι η καθημερινότητά μας. Μας επηρεάζει και σε ένα υποσυνείδητο επίπεδο. Αν σφίγγεται το στομάχι μου κάθε βράδυ όταν γυρνάω σπίτι ναι, επηρεάζεται το πως θα νιώθω.
Είναι λίγο αμφίδρομο. Και η πόλη μας επηρεάζει, προσαρμοζόμαστε σε αυτήν αλλά κι εμείς έχουμε λόγο και χρειάζεται να βρούμε τον χώρο μας για να αλλάξουμε την πόλη με βάση τις ανάγκες μας.
