Στον εφετινό διαγωνισμό Eurovision η πολιτική διάσταση ήρθε στο προσκήνιο και ήταν εντονότερη από κάθε άλλη φορά. Κυριότερη αιτία για αυτό βέβαια είναι το ότι το μεγαλύτερο μέρος του κόσμου στην Ευρώπη, ανάμεσα του και όσοι/ες συμμετείχαν στον διαγωνισμό, είναι εναντίον της γενοκτονίας των Παλαιστινίων από το Ισραήλ και έτσι η συμμετοχή του στον διαγωνισμό ήταν η θρυαλλίδα που πυροδότησε της πολύ έντονες αντιδράσεις.
Σφαίρες στη Γάζα, «παράπλευρες απώλειες» στο Μάλμε
Εξαρχής η συμμετοχή του Ισραήλ ήταν αρκούντως προβληματική. Το πρώτο τραγούδι που υποβλήθηκε μιλούσε για την δολοφονική επίθεση της Χαμάς τον Οκτώβριο στο υπαίθριο πάρτι που ήταν η αφορμή για όσα τραγικά παρακολουθεί από τότε ολόκληρος ο πλανήτης. Η EBU (European Broadcasting Union, η ένωση των δημοσίων ραδιοτηλεοπτικών φορέων των ευρωπαϊκών χωρών η οποία ίδρυσε και διοργανώνει μόνιμα τον διαγωνισμό) ζήτησε τότε σε πρώτη φάση να αλλάξουν οι στίχοι και τελικά να γραφτεί ένα άλλο τραγούδι. Ετσι προέκυψε το «Hurricane» που όμως και αυτό είναι «υπόγεια» και έμμεσα προπαγανδιστικό υπέρ του Ισραήλ ενάντια στην σταθερή οδηγία της EBU – και εφέτος ίσως περισσότερο από άλλες φορές – να παραμένει η πολιτική εκτός διαγωνισμού. Στους μήνες που ακολούθησαν και καθώς η ανθρωπιστική καταστροφή στην Γάζα γινόταν χειρότερη πάρα πολλοί άνθρωποι σε όλη την Ευρώπη, ανάμεσα τους και από την μουσική κοινότητα – αν και όχι καμία χώρα επίσημα – ζητούσαν από την EBU να αποκλείσει την συμμετοχή του Ισραήλ όπως έκανε πέρυσι με αυτή την Ρωσίας μετά την εισβολή της στην Ουκρανία το ’22.
Καλώς ή κακώς η EBU δεν υπέκυψε στις πάρα πολύ έντονες πιέσεις και αξίζει να σκεφτούμε τι θα είχε συμβεί αν δεν το είχε κάνει. Μήπως δηλαδή αυτό θα ισχυροποιούσε την θέση του Νετανιάχου (ενάντια στον οποίο είναι ένα όλο και μεγαλύτερο μέρος του ισραηλινού λαού) βοηθώντας τον να καλλιεργήσει μια αφήγηση τύπου «εμείς κόντρα σε όλο τον κόσμο», κάτι που τελικά μόνον υπέρ της λήξης της γενοκτονίας και του παλαιστινιακού λαού δεν θα λειτουργούσε.
Εύλογα υπήρχαν φόβοι ότι η παρουσία της ισραηλινής αποστολής στο Μάλμε μπορεί να προκαλούσε τραγικά γεγονότα ανάλογα με εκείνα της αποστολής της χώρας στους Ολυμπιακούς αγώνες του 1972 στο Μόναχο. Ετσι οι σουηδικές αρχές έλαβαν δρακόντεια μέτρα ασφαλείας, τέτοια που δεν έχουν υπάρξει ποτέ άλλοτε σε διαγωνισμό της Eurovision ενώ πρόσθετα μέτρα έλαβαν και οι ίδιοι οι Ισραηλινοί. Το αποτέλεσμα ήταν η ισραηλινή αποστολή και πριν από όλα η ερμηνεύτρια Eden Golan να είναι απομονωμένη από τις άλλες αλλά και τα μέλη της να μην έχουν καμία διάθεση να επικοινωνήσουν με εκείνα των υπολοίπων, κάτι που της ανταποδόθηκε σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό από εκείνες.
Η μεγάλη πορεία διαμαρτυρίας με την συμμετοχή μάλιστα περισσοτέρων από δυόμιση χιλιάδες μουσικούς της Σουηδίας που είχε προαναγγελθεί για το πρωί της Πέμπτης, ημέρας του δεύτερου ημιτελικού στον οποίο διαγωνίστηκε η συμμετοχή του Ισραήλ, αποτράπηκε από τις σουηδικές αρχές αλλά δεν έγινε το ίδιο και με την έστω και μικρότερη βραδινή, έξω από την αρένα και την ώρα της τέλεσης του ημιτελικού. Η EBU «έριξε λάδι στη φωτιά» απαλείφοντας με ειδικό ηλεκτρονικό σύστημα από την τηλεοπτική μετάδοση τα γιουχαϊσματα που υπήρξαν στην αίθουσα όταν η Eden Golan ερμήνευε το «Hurricane», κάτι που φυσικά έγινε γνωστό σε όλη την Ευρώπη μέσω των social media δευτερόλεπτα μετά το τέλος της εμφάνισης της προκαλώντας θύελλα αρνητικών αντιδράσεων εναντίον της διοργανώτριας του διαγωνισμού.
Αμέσως μετά την πρόκριση της Eden Golan υπήρξε συγχαρητήρια ανάρτηση βίντεο του Νετανιάχου, κάτι που φυσικά δεν είχε προηγούμενο στην Ιστορία το διαγωνισμού και προκάλεσε ακόμα περισσότερες αντιδράσεις. Ακολούθησαν στη συνέντευξη Τύπου την Παρασκευή για τον τελικό αρκετές αντιδράσεις των άλλων συμμετεχόντων κατά του Ισραήλ ενώ η Eden Golan αιφνιδίασε δηλώνοντας «υπερήφανη για το ότι εκπροσωπούσε τη χώρα της», κάτι που μπορεί να συνηθίζεται σε αθλητικές εκδηλώσεις αλλά όχι σε μουσικές και γενικότερα πολιτιστικές.
Ανάμεσα σε αυτές τις αντιδράσεις φάνηκε ότι ήταν και τα περιβόητα «χασμουρητά» της Μαρίνας Σάττι – για τα οποία δέχθηκε πολλές επικρίσεις εντός Ελλάδας – αν και η ίδια το διέψευσε κατηγορηματικά με ανάρτηση της λίγο αργότερα, κάτι που επανέλαβε και μετά την επιστροφή της στην Αθήνα. Πάντως η Μαρίνα Σάττι απουσίασε από την καθιερωμένη παρέλαση των συμμετεχόντων στον τελικό με τις σημαίες των χωρών τους , όπως επίσης και το Nemo που θα νικούσε στη συνέχεια και οι εκπρόσωποι της Κύπρου και της Ιρλανδίας.
Η κατάσταση λοιπόν είχε φορτιστεί τόσο πολύ ώστε να είναι σχεδόν εκρηκτική όταν έφτασε η ώρα του τελικού, είναι ενδεικτικό ότι, σύμφωνα με πηγές πολύ κοντινές στη διεύθυνση της EBU, υπήρξε συνεδρίαση της ειδικής επιτροπής «αντιμετώπισης κρίσεων» η οποία μάλιστα συνεχίστηκε και μετά την έναρξη του τελικού. Η πορεία διαμαρτυρίας αυτή τη φορά ήταν πολύ πιο μαζική, τόσο ώστε η σουηδική αστυνομία για να την διαλύσει προέβη σε εκατοντάδες συλλήψεις, ανάμεσα τους και της νεαρής Σουηδής ακτιβίστριας για το περιβάλλον Γκρέτα Τούνμπεργκ η οποία συμμετείχε. Εντός της αίθουσας η EBU επανέλαβε την αφαίρεση των γιαουχασμάτων κατά την διάρκεια της εμφάνισης της εκπροσώπου του Ισραήλ από την τηλεοπτική μετάδοση αλλά αυτήν τη φορά οι αντιδράσεις στα social media ήταν τέτοιες ώστε δεν τόλμησε να το επαναλάβει στη διάρκεια της βραδιάς.
Μετά την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων η βίντεο ανάρτηση του Νετανιάχου ήταν ακόμα πιο θριαμβευτική αποκαλώντας την Eden Golan «ουσιαστική νικήτρια». Η ίδια δήλωσε, για μια ακόμα φορά, υπερήφανη όπως και για το ότι «θα επέστρεφε στο Ισραήλ για να ξαναφορέσει την στρατιωτική στολή της». Αυθόρμητα ήθελες να την ρωτήσεις αν ετοιμαζόταν να σκοτώσει μερικά ακόμα παιδιά στην Παλαιστίνη και αν αισθανόταν υπερήφανη επίσης και για αυτό.
Τα φάλτσα παρατράγουδα της EBU
Η ατμόσφαιρα βάρυνε ακόμα περισσότερο όταν αργά την Παρασκευή η EBU απέκλεισε από τον τελικό τον Ολλανδό Joost Klein που συμμετείχε με το «Europapa», ένα τραγούδι πολύ δημοφιλές και στο οποίο τα προγνωστικά έδιναν μια αρκετά υψηλή θέση. Η επίσημη αιτία ήταν ο πολύ έντονος διαπληκτισμός του με μια τεχνικό, κάτι που διερεύνησε και η σουηδική αστυνομία χωρίς όμως να έχει υπάρξει μέχρι στιγμής κάποια σχετική ανακοίνωση. Ανεπίσημα οι φήμες οργίαζαν ότι η αιτία ήταν το ότι ήταν από αυτούς/ές που επέκριναν με τον πιο δριμύ τρόπο το Ισραήλ και την εκπρόσωπο του στη συνέντευξη Τύπου.
Το θέμα ήταν τόσο ακανθώδες ώστε υπήρξε μυστική ολονύχτια σύσκεψη της οργανωτικής επιτροπής της EBU για τον διαγωνισμό. Ο εκπρόσωπος της ολλανδικής δημόσιας τηλεόρασης δήλωσε οργισμένος ότι η απόφαση της EBU ήταν απαράδεκτη. Αυτό όμως ήταν το λιγότερο μπροστά στο το ότι δεν εμφανίστηκε εκπρόσωπος της ολλανδικής κριτικής επιτροπής για να δώσει την βαθμολογία της αλλά την ανακοίνωσε βιαστικά και αμήχανα ο επόπτης της EBU κάτω από καταιγισμό γιουχαϊσμάτων που αυτή τη φορά η EBU δεν μπόρεσε ή δεν προσπάθησε καν να απαλείψει από την τηλεοπτική μετάδοση. Το ίδιο θα συνέβαινε για μια ακόμα φορά αργότερα, όταν ανακοινώθηκε η βαθμολογία του κοινού για το τραγούδι του Ισραήλ.
Το τηλεοπτικό σόου και ο μουσικός διαγωνισμός
Ως τηλεοπτικό σόου κατά γενική ομολογία η παραγωγή της σουηδικής δημόσιας τηλεόρασης έφτασε σε επίπεδο τελειότητας, υπερβαίνοντας κάθε προηγούμενη διοργάνωση του διαγωνισμού. Ανάλογες όμως ήταν και οι σκηνικές παρουσίες των περισσοτέρων συμμετοχών με αποτέλεσμα ένα αληθινά άρτιο και πολύ εντυπωσιακό τηλεοπτικό σόου. Ας σημειώσουμε εδώ και τη σκηνοθεσία της ελληνικής συμμετοχής από τον τόσο έμπειρο Φωκά Ευαγγελινό η οποία ανέδειξε τόσο το τραγούδι όσο και την ίδια την ερμηνεύτρια του.
Το μουσικό επίπεδο ήταν ανώτερο από αυτό των τελευταίων χρόνων και ειδικά το περυσινό. Πάρα πολύ θετικό γεγονός ήταν τα μηνύματα προσέγγισης, συναίνεσης και συνύπαρξης των ανθρώπων παρά τις διαφορές τους που περιλάμβαναν οι στίχοι πολλών τραγουδιών αλλά και έστειλαν με τις δηλώσεις τους οι περισσότεροι/ες ερμηνευτές και ερμηνεύτριες. Πρώτος ο Γάλλος Slimane ο οποίος μίλησε για ειρήνη ήδη από την αρχική πρόβα του για τον τελικό.
Περισσότερο από όλα όμως θα σταθώ στην δήλωση του πρώτου non binary προσώπου που κέρδισε στον διαγωνισμό, του συμπαθέστατου Nemo, λίγο μετά τη νίκη του και με αφορμή το ότι έσπασε κατά λάθος το γυάλινο βραβείο του. «Εύχομαι ειρήνη. Εσπασα το βραβείο αλλά διορθώθηκε, μου έδωσαν ένα άλλο. Ισως να χρειάζεται μια επιδιόρθωση και αυτός ο διαγωνισμός», είπε με νόημα ο Nemo.
Κατά τη γνώμη μου τα τραγούδια που συμμετέχουν στον διαγωνισμό της Eurovision πρέπει να κρίνονται στο πλαίσιο του και με τα δεδομένα του και όχι όπως οποιαδήποτε άλλα. Υπό αυτό το πρίσμα λοιπόν το «Ζάρι» ήταν πολύ πιο κατάλληλο από τις συμμετοχές μας τα τελευταία αρκετά χρόνια και σίγουρα από την περυσινή αδιάφορη «πρόφαση τραγουδιού» του νεότατου Βίκτωρα Βερνίκου ο οποίος δεν έχει προλάβει να ωριμάσει όχι μόνο δημιουργικά και εκφραστικά αλλά ούτε καν φωνητικά. Ας θυμηθούμε εδώ ότι το πιο ολοκληρωμένο και πιθανά καλύτερο τραγούδι που έχουμε στείλει στον διαγωνισμό εδώ και πάρα πολλά χρόνια ήταν το «Better Love» της Katerine Duska το ‘19 για την παραγωγή του οποίου επίσης είχαν διατεθεί πολλά χρήματα. Δεν ήταν όμως ούτε στο πνεύμα ούτε στο κυρίαρχο ύφος του διαγωνισμού και αυτό εννοώ λέγοντας ότι εκείνο της Μαρίνας Σάττι ήταν πολύ πιο κατάλληλο. Δικαιολογημένη λοιπόν η δήλωση της μετά το πέρας του διαγωνισμού ότι «ήταν τρομερή εμπειρία για μένα όλο αυτό. Αν γυρνούσα πίσω το χρόνο θα το έκανα ξανά, 100%. Σε όλα τα επίπεδα, και καλλιτεχνικά και προσωπικά, θέλω να σας ευχαριστήσω πάρα πολύ όλους, για όλη τη στήριξη, για τα μηνύματα και την αγάπη».
Πρέπει να πω όμως ότι από μουσικής πλευράς νικήτρια για εμένα και για πολλούς/ές άλλους και άλλες ήταν η συμμετοχή της Γαλλίας η οποία τόλμησε και δεν έστειλε «ένα «τραγούδι για την Eurovision» αλλά ένα αληθινά πολύ καλό τραγούδι, το «Mon Amour». Ο Slimane είχε γράψει ένα υπέροχο τραγούδι, μελωδικότατο και με κανονικά κουπλέ και ρεφρέν που η εξαίρετη, μοναδική ερμηνεία του απογείωσε ακόμα περισσότερο.
Tέλος, αν και το τραγούδι της, το «Liar», δεν την βοήθησε ιδιαίτερα, η νεόταττη, μόλις δέκα επτά ετών, Silia Kapsis που εκπροσώπησε την Κύπρο ήταν πάρα πολύ καλή. Προβλέπω σε μερικά χρόνια, πολύ πιο ώριμη ερμηνευτικά και φωνητικά πια, να επιστρέφει στον διαγωνισμό, για μια ακόμα καλύτερη θέση από την – όχι ασήμαντη – δέκατη πέμπτη που κατέκτησε αυτή τη φορά.
Τα μυστήρια της βαθμολογίας
Εξαρχής τα δύο φαβορί ήταν οι συμμετοχές της Ελβετίας με το Νεμο και το «The Code» και της Κροατίας με τον Baby Lasagna και το «Rim Tim Tagi Dim». Το πρώτο είναι πιο σύνθετο ως δομή και περιείχε πιο ουσιώδη μηνύματα αλλά το δεύτερο πιο «εύκολο» ως άκουσμα και για αυτό περισσότερος κόσμος το προτιμούσε. Ετσι, αν και οι μισές σχεδόν επιτροπές των χωρών έδωσαν το δώδεκα και έφεραν στην πρώτη θέση το ελβετικό τραγούδι, οι ψήφοι του ευρωπαϊκού κοινού κράτησαν σταθερά το κροατικό στην δεύτερη θέση. Γενικά πάντως, με εξαίρεση το «The Code» και το Nemo, οι επιτροπές ήταν πολύ λιγότερο «συντονισμένες» με το κοινό από άλλες φορές.
Εκπληξη ήταν μάλλον η τρίτη θέση της Ουκρανίας με τις Alyona Alyona και το «Teresa & Maria», τελικά το κοινό εκτίμησε περισσότερο από το αναμενόμενο την υποβλητική ατμόσφαιρα και το ισχυρό ρεφρέν του. Οι επιτροπές – ακολουθώντας ίσως άτυπη οδηγία της EBU – στάθηκαν εξαιρετικά φειδωλές με την συμμετοχή του Ισραήλ αλλά οι ψήφοι του κοινού έφεραν την μεγάλη ανατροπή δίνοντας του την πέμπτη θέση. Αυτό πρέπει να αποδοθεί στις εβραϊκές κοινότητες που υπάρχουν σχεδόν σε όλες τις χώρες αλλά και στο φορτισμένο συγκινησιακά τραγούδι και την υπερβολικά «δραματική» ερμηνεία της Eden Golan που επένδυαν στο συναίσθημα.
Οι ψήφοι των επιτροπών έδωσαν στην Μαρίνα Σάττι και το «Ζάρι» (συμβολικά ίσως το μόνο δωδεκάρι το πήρε από την νικήτρια χώρα, την Ελβετία) την δέκατη τέταρτη θέση αλλά αυτοί του κοινού την έφεραν στην καθόλου ευκαταφρόνητη ενδέκατη. Χωρίς να επιβεβαιώνεται από επίσημες πηγές διάχυτη ήταν στα social media η αίσθηση ότι αυτό που της κόστισε τις ψήφους των επιτροπών ήταν η έμμεση έστω διαμαρτυρία της απέναντι στην συμμετοχή του Ισραήλ στη συνέντευξη Τύπου, ας μη ξεχνάμε την αρχική οδηγία της EBU να αποφευχθούν εντελώς οι πολιτικές αναφορές στον διαγωνισμό.
Πόσο ευρωπαϊκός είναι τελικά ο διαγωνισμός Eurovision;
Η EBU όμως προκάλεσε και εκτός του ίδιου του διαγωνισμού, σε άλλο επίπεδο και με διαφορετικό τρόπο, μην επιτρέποντας να υπάρχει στον χώρο του διαγωνισμού η σημεία της ΕΕ. Αμεσα ήρθε η απάντηση από τον Ελληνα Επίτροπο και αντιπρόεδρο της Κομισιόν Μαργαρίτη Σχοινά που έγραψε σε ανάρτηση του ότι «η Eurovision είναι πρώτα και κύρια μια γιορτή του ευρωπαϊκού πνεύματος, της ευρωπαϊκής διαφορετικότητας και ταλέντου μας. Η σημαία της ΕΕ είναι σύμβολο αυτού. Λιγότερο από ένας μήνας μένει για τις ευρωεκλογές, δεν πρέπει να υπάρχουν μικρά ή μεγάλα εμπόδια για να γιορτάσουμε αυτό που ενώνει όλους τους Ευρωπαίους». Επίσης η εκπρόσωπος της Ούρσουλα Φον Ντερ Λάιεν δήλωσε ότι «»είναι σίγουρα λυπηρό να απαγορεύεται η σημαία όλων των μελών της Ε.Ε. και του Συμβουλίου της Ευρώπης που συμμετέχουν στον διαγωνισμό και η οποία συχνά κυματίζει μαζί με τις εθνικές σημαίες σε δημόσια κτίρια».
Μπορεί η EBU να μην υπάγεται τυπικά στην ΕΕ αλλά στην ουσία είναι «παιδί» της, προϊόν του κοινού ευρωπαϊκού πνεύματος με βάση το οποίο θεμελιώθηκε και εκφράζει η ΕΕ. Από την αρχή όμως του διαγωνισμού Eurovision τον οποίο διοργανώνει η EBU υπήρχε σε αυτόν μια πολύ παράδοξη αντίφαση, οι συμμετοχές δηλαδή διαγωνίζονται και κυρίως ψηφίζονται πρώτα ως προς τη χώρα προέλευσης τους και μετά τα τραγούδια και οι ερμηνευτές/ιες τους. Σε έναν ευρωπαϊκό διαγωνισμό τραγουδιού δηλαδή στο επίκεντρο εξαρχής ήταν οι περισσότερο ή λιγότεροι έντονοι εθνικισμοί των χωρών μελών της EBU.
Ας ευχηθούμε η EBU να έλαβε το καθόλου ευχάριστο μήνυμα της ταραγμένης εφετινής διοργάνωσης και να πράξει τα δέοντα. Μια πρώτη κίνηση πιθανά να πρέπει να είναι η έμφαση να δοθεί στα τραγούδια και τους/τις ερμηνευτές/ιες με μια απλή αναφορά, ίσως και εντός παρενθέσως, της χώρας προέλευσης τους. Πέρα από αυτό όμως η EBU οφείλει να διαχειρίζεται περισσότερο και με καλύτερες ισορροπίες την ούτως ή άλλως υπάρχουσα πολιτική διάσταση της Eurovision.
Πιο απλά αν η EBU, ένας ευρωπαϊκός θεσμός, εννοεί πραγματικά το σλόγκαν της για τον εφετινό διαγωνισμό πρέπει να καταλάβει ότι αν «η μουσική μας ενώνει» η πολιτική συνήθως μας διχάζει και να εστιάσει και να παραμείνει στην πρώτη που άλλωστε είναι και το αντικείμενο της.
